Vanmorgen lag de nieuwe Asterix bij ons op de mat. Nadat ik een lovende recensie had gelezen, bestelde ik een Frans en een Nederlands exemplaar. Mijn eerste indruk is dat de vertaling - van Margreet van Muijlwijk - prima is. Zo is de naam Terrinconus (terre inconnue = onbekende wereld) van Romeinse onderzoeker in de Nederlandse versie 'Ondecjeplecjus' geworden.

Astérix et le griffon (Asterix en de griffioen) is de titel van dit album; de tekeningen zijn van de hand van Didier Conrad en de tekst is geschreven door Jean-Yves Ferri.

ik heb zojuist Stemvorken van AFTH van der Heijden gelezen, een enorm dik boek over de liefde tussen twee vrouwen. De stijl is prachtig zeer beeldend maar het onderwerp wordt zo uitgemolken dat het op den duur irritant wordt. Er is nog een tweede verhaallijn over een vrouw die aan zoantropie lijdt (ze denkt dat ze een dier is). Dat is wel interessant.

Met tranen in de ogen las ik 'Na Emma' van Joost Prinsen.

Helemaal mee eens, Marly. Ik ben nu ongeveer op de helft van dit prachtige boek. Ook zijn andere werk is de moeite waard.

Zojuist de Tuinen van Buitenzorg van Jan Brokken gelezen, een prachtig boek. Hij verhaalt over de tijd dat zijn ouders in Indonesië woonde, toen nog Indië geheten. De titel refereert aan een muziekstuk van Godowsky. met de zelfde titel. Het geeft een prachtig beeld van het Indië van voor de tweede wereldoorlog. Jan Brokken is een meester verteller.

Eergisteren heb ik het Boekenweekgeschenk gelezen. Het verhaal, verteld door een jonge vrouw die als 'content moderator' is gaan werken om haar financiële problemen op te lossen, begint sterk. Jammer genoeg zwakt het naar het eind toe af. Het verdient een nadere uitwerking, vind ik. Hebben jullie het ook gelezen en, zo ja, wat vonden jullie ervan?

Een van de mooiste passages, op blz. 52:

[...] Sigrid mompelde iets maar keek niet op, liet haar hoofd op mijn onderarm rusten. Hoe langer we zo zaten, hoe zwaarder haar zwijgen; het was geen ijzige stilte, eerder een eisende stilte, een stilte die iets van me wilde.

uit 'Wat we zagen' van Hanna Bervoets, in 2021 uitgegeven door het CPNB

Op 9 april 1821 werd Charles Baudelaire geboren. Om deze dichter te eren plaats ik een paar fragmenten van 'À une heure du matin', een prozagedicht uit 'Le spleen de Paris', waarin hij een inkijkje geeft in zijn leven van alledag en bewijst dat hij ook humoristisch kon zijn.

Enfin seul! On n'entend plus que le roulement de quelques fiacres attardés et éreintés. Pendant quelques heures, nous posséderons le silence, sinon le repos. Enfin! la tyrannie de la face humaine a disparu et je ne souffrirai plus que par moi-même.

[...]

Horrible vie! Horrible ville! Récapitulons la journée: avoir vu plusieurs hommes de lettres, dont l'un m'a demandé si l'on pouvait aller en Russie par voie de terre (il prenait sans doute la Russie pour une île); avoir disputé généreusement contre le directeur d'une revue, qui à chaque objection répondait "C'est ici le parti des honnêtes gens', ce qui implique que tous les autres journaux sont rédigés par des coquins.

in mijn vertaling:

Eindelijk alleen! Je hoort alleen nog het gerammel van enkele verlate, afgeroste huurkoetsjes. Een paar uur lang zullen we stilte, zo geen rust, hebben. Eindelijk! De tirannie van het menselijk gezicht is verdwenen en ik zal alleen nog maar door mijzelf lijden.

[...]

Afschuwelijk leven! Afschuwelijke stad! Laten we dag nog eens doornemen: een aantal letterkundigen gezien, waarvan een mij vroeg of je over land naar Rusland kon gaan (hij dacht kennelijk dat Rusland een eiland is); uitvoerig geredetwist met de uitgever van een blad, die op alles wat ik te berde bracht antwoordde: "Wij staan voor de eerbare mensen", wat inhoudt dat alle andere kranten door schurken gemaakt worden.

uit: 20 gedichten in proza, in 1990 uitgegeven door BoekWerk, Groningen.

Gisteren was het Goede Vrijdag. Toevallig las ik eergisteren in Zwarte Schuur een passage waarin de hoofdpersoon - Maris, een schilder die een veelbewogen leven leidt - in Colmar de door Grünewald geschilderde kruisiging bestudeert. Hij is er diep van onder de indruk. Deze scène staat centraal in het boek. Diverse aspecten van het 'wrede' altaarstuk komen terug in het boek van Oek de Jong. Zo herinneren de doorns in het vlees van Christus aan de stukjes glas in de hoofdwonden van de jonge Maris, die door drie jongens in elkaar is geslagen.

Na het lezen van deze passage moest ik denken aan een boek dat ik ruim tien jaar geleden las. Het gaat over een meisje dat te horen heeft gekregen dat ze blind zal worden. Ze besluit zoveel mogelijk moois te gaan zien, zolang het nog kan. In Florence ontmoet ze een jongen die alles van de schilderkunst weet. Met hem bezoekt ze allerlei musea, waarin ze de kruisigingen bekijken. Die van Grünewald maakt ook op haar een heel diepe indruk. Treffend vond ik deze gedachtewisseling:

'Als Jezus de waarheid is, zou je dan willen zeggen dat God de waarheid heeft vastgespijkerd?' vraag ik, en ik hoop dat hij niet denkt dat het een grap is.
'Het is een beetje de vreemde manier om het te zeggen, maar God heeft inderdaad de waarheid vastgespijkerd. Voor eens en voor altijd.'

uit: Eén minuut eerlijkheid, geschreven door Bjorn Sortland, in 2007 uitgegeven door Lemniscaat, Rotterdam.

Dat boek heb ik ook nog liggen, Marly. Ik ga het lezen, zodra ik Zwarte Schuur uit heb. Ook prachtig!

Las zojuist Mrs Degas van Arthur Japin. Prachtig boek! Ik wist niet dat Degas familie in Amerika had en dat hij daar ook geweest is; een mooie beschrijving van de tijd net na de afschaffing van de slavernij en van Degas als kunstenaar.

Naar aanleiding van het bericht dat Sotheby een schilderij van Vincent van Gogh gaat veilen ben ik weer eens in zijn brieven gedoken - altijd heerlijk om te lezen. In een brief die hij tussen 23 en 25 juli vanuit Parijs aan zijn broer Theo schreef vond ik de volgende passage:

"Gisteren heb ik Tanguy gezien en hij heeft een doek in de etalage gezet dat ik net had gemaakt. Sinds je vertrek heb ik er vier gemaakt en ik ben bezig met een groot doek. Ik weet wel dat die grote langwerpige doeken moeilijk te verkopen zijn, maar later zal men inzien dat er buitenlucht en vrolijkheid in schuilt."

(uit De kunst van het woord, zijn mooiste brieven, uitgeverij Carrera, Amsterdam)

Dit gaat niet over het schilderij uit het nieuwsbericht, dat vermoedelijk wel dezelfde sfeer ademt.

Nu er bijna geen sneeuw meer te zien is, moet ik denken aan de beroemde versregel van Francois Villon: Mais ou sont les neiges d'antan? Het is het refrein van de Ballade des dames du temps jadis (Ballade van de dames uit vroeger tijden), waarvan ik enkele verzen zal citeren:

Dictes moy ou, n'en quel pays,
Est Flora la belle Rommaine,
[...]
Echo parlant quant bruyt on maine
Dessus riviere ou sus estan,
Qui beaulté ot trop plus qu'humaine,
Mais ou sont les neiges d'antan?

[...]
Et Jehanne la bonne Lorraine
Qu'Englois brulerent a Rouan;
Ou sont ilz, ou, Vierge souvraine?
Mais ou sont les neiges d'antan?

in de ongeëvenaarde vertaling van Ernst van Altena:

Zeg mij: waar, in welk ver domein
is Flora, die schoon van gezicht was;
[...]
Nimf Echo, die tot zang verplicht was
als men haar riep langs stroom of meer
en die goddelijk slank en licht was?
En waar is de sneeuw van weleer?

[...]
En Jeanne die men wreed gesmoord heeft,
ginds in Rouaan, bij 't Britse heir...
Maagd, weet Gij waar elk hunner voortleeft?
En waar is de sneeuw van weleer?

uit Francois Villon, Verzamelde gedichten, tweetalige uitgave uit 1969, Bert Bakker N.V. Den Haag

In Contact, de krant van de gemeente Bergen, las ik dat de oeuvreprijs A. Roland Horst is uitgereikt aan Saskia de Jong. In een bundel van de Stichting VSB vond ik gedichten van haar. Uit een daarvan - Eenvoudige Formule - citeer ik het begin, dat past bij de huidige winterse omstandigheden.

wij waren een keer bang
we hebben elkaar de ceremoniekleding
aangetrokken en er was sneeuw en liefde

een stadse sneeuw van meet af aan
smeltend, niet het geringste gloeiend feest
lukraak weerkaatste naar alle schijn

wat tederheid, onze trots leek:
natte voeten, wat kippenvel:
de toorn van hoorn.

uit De 100 beste gedichten van 2006, gekozen door Henk van der Waal, Uitgeverij De Arbeiderspers

Wie genoten heeft van 'Nachttrein naar Lissabon', vindt 'Het gewicht van de woorden' vast ook mooi. De recensenten zijn verdeeld: de een zegt dat dit boek van Pascal Mercier te filosofisch oftewel wijsneuzig is, de ander prijst het aan als inleiding in de taalkunde en rondleiding door de literatuur. Mij spreekt de worsteling met het zoeken naar woorden en de angst ze niet meer te kunnen vinden aan. Er staan wel veel herhalingen in, waardoor je er veel tijd aan kwijt bent, en de grote talenkennis van de hoofdfiguur is behalve jaloersmakend - zeker voor mij als vertaler - ook niet erg geloofwaardig, maar al met al leest het prettig.

Vandaag is het Driekoningen. Ik vond een gedicht van T.S. Eliot dat de reis van de drie Wijzen uit het Oosten beschrijft alsof hij er zelf bij was. Ik citeer het begin en het eind, eerst in het Engels en dan in het Nederlands (in een vertaling van Martinus Nijhoff):

The Journey of the Magi

A cold coming we had of it,
Just the worst time of the year
For a journey, and such a long journey:
The ways deep and the weather sharp,
The very dead of winter.

[....]
There was a Birth, certainly
We had evidence and no doubt. I had seen birth and death,
But had thought they were different, this Birth was
Hard and bitter agony for us, like Death, our death.
We returned to our places, these Kingdoms,
But no longer at ease here, in the old dispensation,
With an alien people clutching their gods.
I should be glad of another death.

De reis van de drie koningen

Het was een koude tocht,
en de slechtste tijd van het jaar
voor een reis, voor zulk een verre reis.
De wegen modderig, het weer guur,
de winter op zijn strengst.

[...]

Wij waren getuigen van een geboorte, zeker,
daar is geen twijfel aan. Maar als ik vroeger
geboorte of dood zag, dacht ik dat ze tegenstellingen waren.
Deze geboorte echter was een onverbiddelijk einde voor ons,
een dood, onze dood.
Wij keerden terug naar ons land, onze koninkrijken,
maar voelden ons niet meer thuis in de oude orde
tussen vreemde mensen die hun goden omklemmen.
Ik zal blij zijn als ik andermaal sterf.

te vinden op de volgende sites: https://allpoetry.com/The-Journey-Of-The-Magi en https://www.dbnl.org/tekst/nijh004verz05_01...

De P.C. Hooftprijs is toegekend aan Alfred Schaffer. Hij schrijft vrij lange, verhalende gedichten. In een bloemlezing uit 2006 vond ik er een waarvan het begin en het einde heel actueel lijken.

We zijn te ver gegaan, het gelazer begon
zodra we de grens over glipten. Eindeloze onverlichte streken,
overvolle avondmarkten, straatkinderen aan de drank.

[...]

We waren juist zo lekker aan het spelen.
Er is op een verlossend woord gewacht:
zou je blijven, of ons in verwarring achterlaten?
De modder zuigt, je blaat en bloost: ons antwoord herhalen
voegt niets toe aan de bestaande kennis.
Nu jij weer. Uitgehuild? Dan graag hier je handtekening.

Natuurlijk gaat het gedicht niet over de toestand van nu; het thema is universeel: schuld en boete. Dat klinkt zwaarder dan het is; de poëzie van Schaffer is heel toegankelijk.

uit: De 100 beste gedichten van 2006, gekozen door Henk van der Waal, uitgeverij de Arbeiderspers.

Gisteren las ik de laatste bladzijden van een heerlijk boek: D - a tale of two worlds. De schrijver, Michel Faber, is er jaren geleden aan begonnen en heeft het weer opgepakt om de huidige ontwikkelingen in de wereld te illustreren. Het is een modern sprookje met als heldin een meisje uit Somaliland, dat eropuit trekt om de letter d te redden. Het deed mij denken aan Alice in Wonderland en ook aan de Nieuwe kleren van de keizer (van Andersen) en Animal Farm (van George Orwell). Behalve spannend en humoristisch is het ook interessant in taalkundig opzicht. De vertaler zal het er moeilijk mee gehad hebben!

Eergisteren sloeg ik een blad om van de kalender die we jaren geleden in Groot-Brittannië kochten. Onder een pentekening van Haworth, met rechts de pastorie waar de familie Brontë woonde, zag ik het volgende vers van Anne staan. Zij is minder bekend dan Charlotte en Emily, van wie Jane Eyre en Wuthering Heights (de Woeste - eigenlijk de 'omstormde' - Hoogte) wereldberoemde werken zijn, maar haar boeken - Agnes Grey en The Tenant of Wildfell Hall - en zeker haar gedichten zijn ook heel mooi.

Oh, raise those eyes to me again,
And smile again so joyously;
And fear not, love; it was not pain
Nor grief that drew those Tears from me.

In mijn vertaling:

O, kijk nog eens zo naar mij
en lach weer eens zo blij;
en wees niet bang, lief, pijn was het niet
of verdriet dat mij zo huilen liet.

Gisteren genoten van de reportage over Harry Mulisch, die tien jaar geleden wegvoer onder een regenboog door. Onderstaand gedicht is hem ten voeten uit, vind ik:

EERSTE BLIK OP DE STAD

Aan het eind van mijn schaduw verrijst
De obelisk van een stem en stut
- leesbare zuil -
Het donzig basalt van de nacht en spreekt
Zonder dat het zwijgen verbreekt.

Koesterende stenen, ijler dan verkoolde
Ordners, vervlogen rook van de archieven,
Zoetste arcaden met duisternis volgestort,
Bedarend gezelschap van de architraven
Waarin het brekend geweld van de val
roerloos wordt,

Hier ben ik.
Hier ben ik.

Uit: Egyptisch, een dichtbundel van Harry Mulisch, die in 1983 is uitgegeven door de Bezige Bij in Amsterdam.

Eergisteren werd er bij de Sorbonne een indrukwekkende ceremonie gehouden voor Samuel Paty, de leraar die op gruwelijke wijze is vermoord. Een van zijn leerlingen las voor uit de brief die Albert Camus aan zijn onderwijzer schreef, nadat hij de Nobelprijs voor Literatuur had gekregen:

Vos efforts, votre travail et le coeur généreux que vous y mettiez sont toujours vivants chez un de vos petits écoliers qui, malgré l'âge, n'a pas cessé d'être votre reconnaissant élève.

Uw niet-aflatende inspanningen en de ruimhartigheid waarmee u uw werk deed, staan een van uw schooljongens, die ondanks zijn leeftijd uw dankbare leerling is gebleven, nog steeds voor de geest.

Gisteren las ik de laatste bladzijden van 'Dit gaat over Sarah', een boek over een vurige, verwoestende liefde. Het is met veel vaart geschreven door Pauline Delabroy-Allard en knap vertaald door Aniek Njiokiktjien. Ik citeer een stukje, waaruit blijkt hoe ver de gevoelens gaan:

Een nachtmerrie. Alle verkoopsters in de winkels op de luchthaven, alle stewardessen, alle vrouwelijke passagiers heten Sarah. Er bestaat nog maar één naam voor vrouwen, die van haar. Ik heet vast ook Sarah, ik wil het controleren in mijn paspoort, ik zoek het, eerst rustig en dan zenuwachtig.

• onder de titel 'Ca raconte Sarah' in 2018 uitgegeven door Les Éditions de Minuit en in 2019 in het Nederlands door Signatuur, Amsterdam

Voor het vorige bericht putte ik uit de volgende bronnen:

Chanson - een gezongen geschiedenis van Frankrijk, geschreven door Bart van Loo, in 2011 uitgegeven door De Bezige Bij, Antwerpen

De moderne Franse poëzie, een anthologie, samengesteld door Guus Luijters, in 2001 uitgegeven door L.J.Veen.

Naar aanleiding van de dood van Juliette Gréco heb ik het boek van Bart van Loo over het Franse chanson uit de kast gehaald. Hierin beschrijft hij het eerste optreden van Juliette, over wie Sartre schreef: "Gréco heeft miljoenen in haar keel zitten: miljoenen gedichten die nog niet geschreven zijn, en waar men er enkele van zal schrijven. [...] Waarom zouden we geen gedichten maken voor een stem?" Van Loo roemt vooral haar vertolking van 'Si tu t'imagines' van Queneau, waarvan ik de eerste en de laatste strofe zal citeren:

Si tu t'imagines
si tu t'imagines
filette fillette
si tu t'imagines
za va za va za
va durer toujours
la saison des za
la saison des za
saisons des amours
ce que tu te goures
fillette fillette
ce que tu te goures

allons cueille cueille
les roses les roses
roses de la vie
et que leurs pétales
soient la mer étale
de tous les bonheurs
allons cueille cueille
si tu le fais pas
ce que tu te goures
fillette fillette
ce que tu te goures

in de vertaling van Martin de Haan:

Als je soms denkt
als je soms denkt
meisje klein meisje
als je soms denkt
datse datse da
tse eindeloos duren
de liefdeza
de liefdeza
liefdesavonturen
dan zaltje bezuren
meisje klein meisje
dan zaltje bezuren

vooruit nu pluk pluk
de rozen de rozen
rozen van het leven
kom pluk en baad je
in zeeën van blaadjes
van windstil geluk
vooruit nu pluk pluk
want doe je dat niet
dan zaltje bezuren
meisje klein meisje
dan zaltje bezuren

(Dit lied verwijst naar het befaamde 'Mignonne, allons voir la rose..." van de 16e-eeuwse dichter Pierre de Ronsard, dat ik ook weer eens heb gelezen.)

zojuist het nieuwste boek van Pieter Waterdrinker gelezen "De rat van Amsterdam" een boek met een waanzinnig ingewikkelde verhaallijn, waarin vooral de Postcodeloterij op de hak wordt genomen waaraan de oprichters waanzinnig veel geld verdienden. En natuurlijk, zoals in bijna al zijn boeken, speelt Rusland ook een grote rol.

Vijf jaar geleden stapte Joost Zwagerman uit het leven. Hoe verloren hij zich gevoeld moet hebben blijkt uit de volgende fragmenten van het gedicht 'Kwijt'.

Op een fiets met grote
lichtgevende wielen als uit
een stripverhaal uit mijn vaders
en mijn moeders tijd reed ik
zonder zin of doel door een nacht
die maar leek te duren.
Ik was kind en was alleen.
Ik was mijn ouders kwijt.

[...]

De zon kwam op,
de fiets vervaagde.
Zonder te beseffen
waar ik was besefte
ik dat een boze droom
mij had gedragen naar
waar alles nog veel
bozer was: naar de
ontijd van mijn ouders
die me zwijgend wijzen
op het kind dat ik ooit was.

[...]

Dan rijd ik van alles weg
maar zie hoe ik van alles
het meest mijzelf nog achterlaat.

Uit de postuum uitgegeven bundel 'Wakend over God'. Hollands Diep, Amsterdam, 2016.